Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisinde neler var?

CHP, Demokrat Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, İYİ Parti ve Saadet Partisi  “güçlendirilmiş parlamenter sisteme” geçiş için gereken anayasa değişikliği önerisini, altı siyasi parti liderinin katıldığı programla kamuoyuna açıkladı.

84 madde ve 9 başlıktan oluşan anayasa değişikliği önerisi “Şimdi demokrasi zamanı” sloganıyla kamuoyuna açıklandı.

Anayasa değişikliği paketinde, cumhurbaşkanının sembolik yetkilerle donatılması öngörülürken, mevcut sistemdeki gibi halk tarafından, ancak bir kişinin en fazla bir dönem için 7 yıllığına seçilmesi, varsa partisiyle ilişiğinin kesilmesi öneriliyor.

CHP Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek, DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Demokrat Parti  Genel Başkan Yardımcısı Serhan Yücel, Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Serap Yazıcı, İyi Parti Genel Başkan Yardımcısı Uğur Poyraz ve Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kaya anayasa değişiklik önerisinin öne çıkan başlıklarını anlattı.

CHP’li Erkek çalışmalarında yasama, yürütme, yargı, temel hak ve özgürlükleri içeren 84 madde ve 9 başlıkta anayasa değişikliği öngördüklerini belirterek, “Bu yaptığımız, ‘toplumsal sözleşme taslağıdır” dedi.

Altılı Masa’nın güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçişe ilişkin anayasa değişikliği önerisinde, yer alan bazı önemli düzenlemeler şöyle:

Cumhurbaşkanı mevcut sistemde olduğu gibi halk tarafından ve geçerli oyların salt çoğunluğunu alarak, yani en az yüzde 51’in oyuyla seçilecek. Mevcut anayasada bir kişinin 5 yıllığına en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebileceği hükmü yer alırken;  muhalefetin önerisine göre,  bir kişi 7 yıllığına ve tek dönem için cumhurbaşkanı seçilebilecek.

Görevi sona eren bir cumhurbaşkanı, seçimle gelinen siyasi bir görev üstlenemeyecek. Cumhurbaşkanının veto yetkisine son verilecek, bir kereliğine yasaları Meclis’e iade hakkı bulunacak. Meclis’te basit çoğunlukla kabul edilen yasayı onaylamak zorunda olacak. Yürütme yetkisini Bakanlar Kurulu ile birlikte kullanacak.

Halen yüzde 7 olan seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek. Milletvekili genel seçimlerinde geçerli oyların yüzde 1’ini alan siyasi partiye Hazine yardımı yapılabilecek.

Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması zorlaştırılacak. Öneriye göre üye tam sayısının salt çoğunluğu, yani 301 milletvekilinin kabul oyu ile dokunulmazlık kaldırılacak. Mevcut düzende karar yeter sayısı olan 151 vekille dokunulmazlık kaldırılabiliyor.

Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme nedeniyle düşmesinde,  Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru sürecinin bitmesi kriteri getiriliyor.

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının siyasi partilere kapatma davası açabilmesi TBMM iznine bağlanıyor. Siyasi partiler hakkında kapatma kararı ancak “suçun odağı” olması halinde verilebilecek. Odak olma tanımına suçun yoğun, sürekli, demokratik düzene ciddi  tehlike oluşturacak bir şekilde işlenmesi zorunluluğu ekleniyor ve yasama sorumsuzluğu kapsamındaki oy, söz ve düşünce açıklamaları odak olmanın tespitinde dikkate alınmaması öngörülüyor.

Türkiye, İstanbul Sözleşmesi’nden cumhurbaşkanı kararıyla çıkmıştı. Öneride, cumhurbaşkanının bu yetkisine son veriliyor ve bu yetkinin TBMM’ye devri öngörülüyor.

Bakanlıkların, kamu idareleri ve kamu tüzel kişilerinin kanun hükmünde (KHK) kararnameyle kurulması ve kaldırılması uygulamasına son verilecek.

Hükümet, başbakan ve bakanlar hakkında, geçmişte olduğu gibi yine  gensoru verilebilecek.

Hükümetin kuruluşu basit çoğunluk, düşürülmesi ise salt çoğunluk ile gerçekleşecek ve hükümet krizlerini önlemek için yapıcı güvensizlik oyu aranacak. Yani yeni hükümet üzerinde uzlaşma sağlanmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek, mevcut hükümet düştüğü anda yeni Başbakan görevine başlamış olacak.

Bütçe hakkı TBMM’nin devredilemez hakkı olarak tanımlanıyor. Meclis bünyesinde Kesin Hesap Komisyonu kurulacak ve başkanı ana muhalefet partisinden seçilecek.

Cumhurbaşkanlığı kabinesi yerine, eski sistemde olduğu gibi bakanlar kurulu oluşturulacak. Bakanlar başbakan tarafından TBMM üyeleri arasından veya ihtiyaç halinde milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından seçilecek.

Olağanüstü hal sistemi yeniden düzenleniyor. Buna göre OHAL ilan etme yetkisi, cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’na ait olacak, OHAL KHK’sı çıkarılamayacak.

Hakim ve savcılar için “coğrafi teminat” getirilecek.

Hakimler Kurulu ile Savcılar Kurulu ayrı ayrı düzenlenecek. Her iki kurulun kararları yargı denetimine açık olacak. Kurul üyelerinin bazı üyeleri Meclis tarafından seçilecek.

Halen iki daire ve bir Genel Kurul’dan oluşan Anayasa Mahkemesi 4 daire ve bir genel kuruldan oluşacak şekilde yeniden düzenlenecek, üye sayısı 15’ten 22’ye çıkarılacak. Üyelerden 20’sini  TBMM, 2’sini cumhurbaşkanı seçecek.

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru alanı, sosyal hakları da kapsayacak biçimde genişletilecek.

Yüksek Seçim Kurulu (YSK) ve Sayıştay, yüksek mahkeme statüsünde olacak. YSK’nın seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarına ilişkin verdiği kararlarına karşı AYM’ye bireysel başvuruda bulunulabilecek.

Anayasa’nın 13. maddesine “Hürriyet esas, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır” hükmü ekleniyor. Düşünce, kanaat ve ifade hürriyeti tek bir maddede düzenleniyor. Anayasanın 25. maddesinde yapılacak değişiklikle eleştiri hürriyeti güvence altına alınıyor.

Anayasa’daki sosyal ve ekonomik haklar genişletilerek, sağlık, çevrenin korunması ve hayvan hakları da anayasal güvenceye alınıyor.

Kamu Denetçiliğini düzenleyen Anayasanın 74. maddesinde yapılan değişiklikle kuruma, idarenin eylem ve işlemlerinin hukuka ve hakkaniyete uygunluğunu re’sen veya şikâyet üzerine inceleme ve denetleme yetkisi tanınıyor.

Anayasa’nın 127. Maddesinde yapılan düzenlemeyle, belediye başkanlarının görev suçu nedeniyle İçişleri Bakanı tarafından görevden uzaklaştırılması uygulamasına veriliyor. Yerel yöneticileri geçici görevden uzaklaştırmaya, İçişleri Bakanı’nın talebi üzerine Danıştay karar verilebilecek ve bu süre 6 ayı geçmeyecek.

Üniversitelere, bilimsel, idari ve mali özerklik anayasal güvence altına alınacak, YÖK kaldırılacak. YÖK’ün yerine sadece koordinasyon yetkisi olan üyelerinin seçimle işbaşına geldiği “üniversitelerarası kurul” getirilecek.

Affa uğramış olsalar bile cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, kadına yönelik kasten yaralama ve edimi ifasını fesat karıştırma suçlarından hüküm giymiş olanlar milletvekili olamayacak.

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyeleri, basın mensupları ile iletişim ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından TBMM tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecek.

Altılı Masa’da yer alan siyasi partilerin temsilcileri, hazırladıkları taslağı tanıtmak ve yurttaş önerilerini almak için 81 ilde toplantılar düzenleyecek ve sivil toplum örgütleri ile bir araya gelecek.